Της Μαρίας Θεριστή*
Για πρώτη φορά στην πορεία του δημοσίου δικαίου στην Κύπρο, ιδρύεται κατόπιν προεκλογικής εξαγγελίας, μια Ad hoc Επιτροπή όπως το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, η οποία δεν έχει διερευνητικά ή ανακριτικά καθήκοντα και δεν συστήνεται με βάση τον νόμο περί Ερευνητικών Επιτροπών.
Το ότι θεωρείται Ad hoc Επιτροπή το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο για τους διορισμούς στους Ημικρατικούς Οργανισμούς, προκύπτει από σχετική δήλωση του προέδρου του Γνωμοδοτικού κου Αρέστη, ο οποίος τη χαρακτήρισε ως τέτοια, σε δημόσιες δηλώσεις του.
Η δε ιδιοτυπία αυτού, συνίσταται μεταξύ άλλων και στο γεγονός, ότι ενώ αρχικά δόθηκε η εντύπωση ότι στο εν λόγω Γνωμοδοτικό Συμβούλιο θα εκπροσωπούνταν διάφοροι Θεσμοί, τελικώς -και πάλι σύμφωνα με τις χθεσινές δημόσιες δηλώσεις του προέδρου του- τα πρόσωπα που επελέγησαν, δεν επελέγησαν κατόπιν αποφάσεων των Σωμάτων από τα οποία προέρχονταν, (π.χ. Π.Δ.Σ., Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών, Σύνοδος Πρυτάνεων Κυπριακών Πανεπιστημίων, Διοικούσα Επιτροπή ΕΤΕΚ, κ.α. ) αλλά διορίστηκαν με την προσωπική τους ιδιότητα.
΄Ετσι είναι πέρα από σαφές ότι δεν εκπροσωπούνται στην εν λόγω επιτροπή, οι πιο πάνω Θεσμοί, γεγονός που καθιστά γράμμα κενό την πρόνοια, όπως τα πιο πάνω πρόσωπα προέρχονται από τα αντιπροσωπευτικά Σώματα των προβλεπόμενων Θεσμών.
Τούτο άλλωστε, διεφάνη και πολύ νωρίς και από την αντίδραση του Ανδρέα Δημητρίου προέδρου της Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών τον Αύγουστο του 2023 ο οποίος είχε δηλώσει δημοσίως και με πολύ ξεκάθαρη παρέμβαση, ότι η κυρία Μουζάλα η οποία διορίστηκε ως προερχόμενη από την Ακαδημία, δεν εκπροσωπεί την Ακαδημία, αλλά μόνο το άτομο της, καθ’ ότι δεν είχε ρωτηθεί η Ακαδημία για να επιλέξει η ίδια εκπρόσωπο της.
Ακολούθως χθες ο κος Αρέστη, αποσαφήνισε πλήρως σε συνέντευξη στο Legal Matters, ότι ούτε τα υπόλοιπα πρόσωπα επελέγησαν από τα Σώματα από τα οποία προέρχονται και συνακόλουθα δεν τα εκπροσωπούν, αλλά συμμετέχουν μόνο με την προσωπική τους ιδιότητα.
Συνεπώς το πρώτο ερώτημα που τίθεται, είναι προς τι ετέθη η πρόνοια για συμμετοχή προσώπων που να προέρχονται από τους πιο πάνω Θεσμούς, αφού ουσιαστικά δεν εκπροσωπούν τους εν λόγω Θεσμούς, αφού δεν προτάθηκαν από αυτούς αλλά ήταν καθαρά επιλογές του Υπουργικού Συμβουλίου;
Η δε συγκρότηση και σύνθεση του εν λόγω Γνωμοδοτικού Συμβουλίου απολήγει εκ των ως άνω, να είναι μια εκχώρηση δημόσιας εξουσίας – έστω και γνωμοδοτικής - σε απλούς ιδιώτες (και μάλιστα επί θεμάτων που άπτονται νευραλγικών ζητημάτων της διοικητικής δράσης, του δημόσιου βίου, της χρηστής διοίκησης και του κράτους δικαίου). Τίθεται συνακόλουθα προς συζήτηση στη δημόσια σφαίρα, κατά πόσον η εκχώρηση δημόσιας εξουσίας που έγινε στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να εμπίπτει στις περιπτώσεις εκείνες όπου θεωρείται νόμιμη ή μη νόμιμη, διαφανής, ή μη διαφανής, με βάση νομολογία που ακολουθούν και τα κυπριακά δικαστήρια όταν δεν υπάρχει, όπως στην προκειμένη ημεδαπή νομολογία, παρά ελάχιστη.
Έτσι όπως και με άλλες αντίστοιχες νομικές ιδιοτυπίες που έχουν παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια στη διοικητική δράση στην Κύπρο, η εν λόγω Ad Hoc Επιτροπή κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, ανέλαβε κατά διαφανή ή αδιαφανή εκχώρηση δημόσιας εξουσίας, γνωμοδοτικά καθήκοντα τα οποία ανατέθηκαν στους ιδιώτες μέλη της. Αυτή τη φορά, ιδιώτες ενεπλάκησαν με θεμελιακό μάλιστα βαθμό και με γνωμοδοτικό ρόλο στους διορισμούς ενός από τους πιο σημαντικότερους Θεσμούς για τη λειτουργία του κράτους.
Το κεφάλαιο της εκχώρησης δημόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και πότε αυτή είναι επιτρεπτή ή όχι, είναι ζήτημα το οποίο στην Ελλάδα έχει απασχολήσει τόσο με νομολογία των Δικαστηρίων αλλά και εκτεταμένα την ακαδημαϊκή θεωρία. Το δε Συμβούλιο της Επικρατείας στην Ελλάδα θέτει με σαφήνεια το όριο στην ανάθεση και εκχώρηση δημόσιας εξουσίας σε ιδιώτες, αποκλείοντας το πεδίο ενεργειών οι οποίες άπτονται του πυρήνα της κρατικής εξουσίας ως έκφρασης.
Η δε γνωμοδότηση και οι συνεπακόλουθες συστάσεις του Γνωμοδοτικού για διορισμούς στους ημικρατικούς στην προκειμένη, ακόμα και χωρίς αποφασιστική τελική αρμοδιότητα εμπίπτουν αναμφίβολα στο πεδίο των ενεργειών που ευρίσκονται στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας και μάλιστα στον σκληρό πυρήνα.
Στην περίπτωση της Κύπρου η εκχώρηση δημόσιας εξουσίας σε ιδιώτες ενώ φαίνεται να εκτείνεται και να εδραιώνεται και με τη δημιουργία του εν λόγω Συμβουλίου, δεν έχει απασχολήσει μέχρι στιγμής την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά ούτε και τα Δικαστήρια.
Το ότι οι διορισθέντες ενήργησαν ως ιδιώτες (με ψηλό αίσθημα καθήκοντος φυσικά που δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση από τη γράφουσα) προκύπτει και από το γεγονός ότι σύμφωνα με τα όσα δήλωσε ο κος Αρέστης αυτοί συνεδρίαζαν σε πολυτελές (όπως το χαρακτήρισε ο κος Αρέστη) γραφείο Ιδιωτικού Ελεγκτικού Οίκου τον οποίο μάλιστα κατονόμασε και στις εγκαταστάσεις ιδιωτικού πανεπιστημίου. Τους χώρους αυτούς παραχωρούσαν τα μέλη του Συμβουλίου αφού ήταν οι επαγγελματικοί τους χώροι όπως ο ίδιος πάλι κος Αρέστη εξήγσε στο ραδιόφωνο του Πολίτη και στην Κατερίνα Ηλιάδη, αλλά και στο Pod Cast Legal Matters.
Για τη μια και μοναδική φορά που το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο συνεδρίασε στα Γραφεία του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου, εύλογα προκαλείται απορία προς τι η χρήση των γραφείων του, αφού ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος δεν πρότεινε με οποιοδήποτε τρόπο εκπρόσωπο του, όπως και κανένας άλλος Θεσμός δεν ρωτήθηκε σχετικά, δεδομένου ότι το Υπουργικό Συμβούλιο επέλεξε και διόρισε άτομα απλώς προερχόμενα από τους πιο πάνω Θεσμούς, αναθέτωντας τους όμως καθήκοντα ως ιδιώτες.
Προχωρώντας τώρα στο έργο που διενήργησε το εν λόγω Γνωμοδοτικό, ακούγοντας τον κο Αρέστη να αναλύει με ενάργεια και λεπτομέρεια μεταξύ άλλων και τον λεπτομερή τρόπο αξιολόγησης των ερωτηματολογίων που περιλαμβάνονταν στις αιτήσεις των υποψηφίων και τα οποία είχαν ως στόχο ειδικότερα και την αξιολόγηση της προσωπικότητας των υποψηφίων αφού τα σχετικά ερωτηματολόγια περιελάμβαναν και ερωτήσεις κρίσεως, γνώσεων αλλά και έκφραση απόψεων των υποψηφίων σε διάφορα ζητήματα αλλά και αναφορικά με τη λειτουργία των ημικρατικών οργανισμών, καταλήγω να παραπέμψω ως προβληματισμό στην απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου Κλεάνθους κ.α. ν. ΑΗΚ προσφυγές 779/2002, 995/2002 (2005) 4 ΑΑΔ 1 και στην οποία ελέχθησαν τα εξής:
« Η μελέτη των (ιδιωτών) Συμβούλων η οποία άσκησε ουσιώδη επιρροή στη διαδικασία και την τελική επιλογή, παραβιάζει καθιερωμένες νομολογιακές αρχές του Διοικητικού Δικαίου. Δεν ήταν έργο της ιδιωτικής εταιρείας να αξιολογήσει πρωτογενώς τα απαιτούμενα προσόντα, ή να καθορίσει τη βαρύτητά τους, είτε ακόμα να προβεί σε διαπιστώσεις και ερμηνεία των καθηκόντων του σχεδίου υπηρεσίας...»
Στην ίδια απόφαση ελέχθηκαν και τα εξής:
« η εμπλοκή της ιδιωτικής εταιρείας υπερέβη τα όρια εντολής της, αφού επεκτάθηκε στην ερμηνεία των προνοιών του σχεδίου υπηρεσίας και στα θέματα του καθορισμού του περιεχομένου των συνεντεύξεων, της διαβάθμισης και αξιολόγησης των προσόντων των υποψηφίων και της διατύπωσης κρίσεων αναφορικά με την καταλληλότητα των υποψηφίων πάνω στη βάση των Προσωπικών Περιγραμμάτων. Τα συγκεκριμένα σχόλια λήφθηκαν σοβαρά υπόψη από την Α.Η.Κ., προσφέροντας ένα αναμφισβήτητο πλεονέκτημα στο ενδιαφερόμενο μέρος. Οι δυσμενείς κρίσεις για τους αιτητές που βασίστηκαν στο ερωτηματολόγιο των (ιδιωτών) Συμβούλων ήταν ένας εξωγενής παράγων που επηρέασε τη λήψη της τελικής απόφασης. Αυτά τα συμπεράσματα έπρεπε να εξαχθούν από τα αρμόδια όργανα της Α.Η.Κ.»
Κατέφυγε όπως προαναφέραμε το κράτος σε γνωμοδοτικό Συμβούλιο ιδιωτών οι οποίοι συμμετείχαν με την προσωπική τους ιδιότητα και όχι ως προταθέντες από τους Θεσμούς από τους οποίους προέρχονταν κάτι το οποίο θα τους προσέδιδε την τήρηση εχέγγυων αμεροληψίας. Δυστυχώς δεν αρκεί στην προκειμένη να είναι κανείς εγνωσμένου κύρους και αμέμπτου ηθικής προσωπικότητα (όπως αδιαμφισβήτητα ήταν κατά τη γράφουσα, τα μέλη του Συμβουλίου), αλλά χρειαζόταν και η τήρηση συγκεκριμένων τύπων από το ΄Οργανο που τους διόρισε η οποία να προσέδιδε τα εν λόγω εχέγγυα και άλλα, δια μέσου των προνοιών της ακολουθητέας διαδικασίας.
Για την υποβοήθηση της χρηστής διοίκησης στον τόπο και την καλύτερη λειτουργία του κράτους δικαίου, οι ιδιώτες γνωμοδότες περιορισμένου χρόνου, συνεδρίαζαν ώρες για να κοσκινίζουν βιογραφικά και να αξιολογούν τις απαντήσεις των υποψηφίων στα εκτενή ερωτηματολόγια ( σύμφωνα και πάλι με δηλώσεις του προέδρου του Γνωμοδοτικού) είτε στα γραφεία ιδιωτικού Ελεγκτικού Οίκου, είτε στα γραφεία ιδιωτικού Πανεπιστημίου, όπως και προελέχθη.
Το κράτος ουσιαστικά συνεδρίαζε στα γραφεία ιδιωτικών εταιρειών, το ίδιο εκείνο κράτος που πέραν από το ιδιότυπο του δικαίου της ανάγκης φαίνεται να χαράσσει δρόμο σε ιδιοτυπίες όπως η πιο πάνω.
Δεν είχε χρόνο να διεξάγει το Συμβούλιο συνεντεύξεις όπως αρχικά είχε σκεφθεί το Συμβούλιο, μας είπε ο κος Αρέστη, αλλά αξιολογούσε με ιδιαίτερη προσοχή και λεπτομέρεια τις εκτεταμένες απαντήσεις που έδωσαν οι αιτητές σε εκτεταμένα εξειδικευμένα ερωτηματολόγια τα οποία περιείχαν και ζήτηση έκφρασης πολλών προσωπικών απόψεων των αιτητών.
Τα εν λόγω ερωτηματολόγια κατήρτισε και συνέταξε το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο και η εν λόγω αξιολόγηση των εξειδικευμένων ερωτηματολογίων ισοδυναμούσε αναμφίβολα με τη διενέργεια εξετάσεων και βαθμολογήσεων.
Από την άλλη τίθεται και ένα άλλο ταπεινό ερώτημα περί των πιο πάνω φαινομένων νέας διοικητικής δράσης και πρωτοτυπίας του «νέου στο οποίο αντιστέκεται το παλαιό».
Νομική πρωτοτυπία στην προκειμένη δεν είναι μόνο η εκχώρηση δημόσιας εξουσίας σε ιδιώτες, αλλά και η αμισθί προσφορά των υπηρεσιών αυτών. Να σκεφτούμε μόνο πόσο ξεσκόνισμα και πόση εργασία έκαναν κάποιοι άνθρωποι αμισθί και πόσες φορές κλήθηκαν να δώσουν εξηγήσεις υπό μορφή εξαντλητικής αντεξέτασης στο δημόσιο διάλογο και πάλι αμισθί, την ίδια ώρα που γίνονται και κυμματοθραύστες στη δημόσια κριτική.
Λαμβάνουμε και σε αυτό πρωτιά: Αμισθί και το Γνωμοδοτικό για μια ολόκληρη θητεία, αμισθί αν θυμάστε και η Επιτροπή Ασυμβιβάστου.
Μόνο αν σκεφθεί κανείς ότι το κράτος στο τέλος της μέρας, συνδράμεται από κατ’ ουσία εθελοντική προσφορά ιδιωτών και μάλιστα αμισθί, τότε ναι σκωπτικά και μόνον, ας λεχθεί πως ο “idiot” και ο ιδιώτης που αποδοκίμαζαν οι πρόγονοι, δεν ζεί πια μέσα σε μας τους απλούς πολίτες.
Ζει μέσα στο ίδιο το κράτος που λαμβάνει γνωμοδοτήσεις αμισθί ωσάν σε αγαθοεργία και αναμένει από τον εθελοντισμό να του υποστυλώσει το κράτος δικαίου.
Κάπως έτσι είτε με υπολειπόμενο γονίδιο, είτε άλλως πως, η διάσπαση πολιτικής προσοχής και υπερκινητικότητας διαχέεται σε όλα τα επίπεδα στην παρούσα διακυβέρνηση.
Τι άλλο από πραγματική διάσπαση ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητας μπορεί να είναι η ατελεύτητη ακολουθία κατ’ επιείκεια εγγενών αντιφάσεων οι οποίες δεν κάνουν κανένα να πέφτει από τα σύννεφα, (με το τελευταίο να προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία);
Κι αν εμείς δεν πέφτουμε από τα σύννεφα, ας ελπίζουμε να μην «πέφτουν» μελλοντικά ως domino effect, αποφάσεις κατόπιν δικαστικών προσφυγών, οι οποίες να αντλούν έρεισμα από τα πιο πάνω.
Να μην μείνει στην ιστορία η παρούσα διακυβέρνηση ως η domino effect.
* Δικηγόρος
